Otizm, birçok hastalıkla bağlıdır. Şimdi rastgele birinin otizmi ortaya çıkaran temel bir hastalık olduğu kanıtlanmamıştır.
Dikkat edilmesi gereken noktalardan biri otistik bozukluğun en ağırdan en hafife giden çok farklı şiddette biçimlerinin varlığıdır. Çok ağır biçimlerinde epilepsi, saldırganlık, uyku problemleri üzere ek sıkıntılar daha sıktır. Bu olgularda sıklıkla otizme eşlik eden ve neden olan diğer hastalıklar vardır.
1-Zeka Geriliği
Zeka özürlü kimi çocuklar tüm kriterleri karşılamamakla birlikte, otistik özellikler gösterebilirler. Birebir vakitte, otistik çocukların bir birçoklarında zeka geriliği görülmektedir. Bireyin otizmden etkilenmesi zeka seviyesi, çocuğun konuşma yeterliliği ve zihinsel yetilerindeki bilişsel esneklikle; yani öğrendiklerini genelleyebilme yetisi ile ilgilidir. Büyük Britanya’da 2001 yılında 26 otistik çocuk üzerine yapılan araştırma, %30’nun zekasının olağan seviyede (IQ 70’in üzerinde) olduğunu,%50’sinin orta derecede zeka geriliğine, %20’sinin de çok zeka geriliğine (IQ’su 35’in altında) sahip olduğunu göstermiştir. Birebir çalışma YGB ile Asperger Sendromu olan 65 çocuğun yaklaşık %94 ‘ünün olağan zeka seviyesine sahip olduğunu göstermiştir.
Ağır otistiklerde tüm belirtiler olanca şiddetiyle görülürken, hafif otistikler vakitle konuşabilirler, göz teması kurarlar ve yaşıtları seviyesinde olağan eğitim alabilirler.
2-Dikkat Eksikliği ve Konsantrasyon Bozukluğu
Dikkat eksikliği, bireyin yaşıtlarının seviyesinde konsantre olamama halidir. Ekseriyetle belirtiler 7 yaş öncesi başlar, bazen de farklılık gösterip ergenlik periyodunda ortaya çıkar. Bu tıp bireyler çocukluk devrinde oyuna konsantre olmazlar, uzun müddet dersi dinleyemezler, yazıları takip edemezler, ödevleri akılda tutamazlar, günlük programları organize etmekte zahmet çekerler, yazılı imtihanlarda sık sık yanılgı yaparlar. Tek başlarına verilen ödevi yapamazlar. Olağan faaliyetten çabuk sıkılır; bir aktiflikten bir başkasına atlarlar. Ortak dikkat yoktur. (Çocuğun bir öbür kişi ile bir objeye ya da bir faaliyete odaklanamaması durumudur.) İlerleyen yaş devrinde unutkan, dalgın, konsantre olmayı gerektiren işlerde dikkati toparlamada zorluk çeken, işleri erteleme huyu olan, kısa müddette bir işten sıkılan şahıslar haline gelebilirler. Buna benzeri özellikler sizin çocuğunuzda da varsa gözlemlerinizi çocuk ve ergen psikiyatristleri ile paylaşın.
3-Epilepsi
Otizmin seyrine ilişkin öbür farklı bir durum da otistik regresyondur. Otizm tanısı alan çocukların en az 1/3’ünde otistik regresyon görülür. Otistik gerileme bazen epilepsi nöbetleriyle bağlantılıdır. Otistiklerin %30’unda epileptik nöbetler vardır. Bu nöbetler, yetişkin yaşa kadar ortaya çıkar. Ergenlik ve genç erişkinlik çağındaki otistik çocukların üçte biri en az iki epilepsi nöbeti geçirir. Çocukluk yaşlarında nöbetlerin yüzdesi daha yüksektir. En sık başlama yaşı ise bluğ çağıdır. Nöbetlerin varlığı, merkezi hudut sistemindeki örselenmeyi gösterir. Bebeklikte başlayan ‘bebeklik nöbeti’ olarak anılan nöbet çeşidi de otistik belirtilere neden olur.
Rapin (1998),180 otistik çocuk ile bir araştırmada, %30 çocukta nöbet görüldüğünü, bunlardan %11’ine epilepsi tanısı konulduğunu, %17’ sinin epilepsi tanısı olmadan nöbet geçirmiş olduğunu, geri kalan %5’ inde nöbetin uyarıldığını bildirmektedir.
Elektroensefalografi (EEG) beyin hücrelerinin oluşturduğu elektriksel aktivitenin saçlı deri üzerine yerleştirilen elektrodlar aracılığı ile çocuklara hiç bir ziyanı olmaksızın kaydedilmesi ve incelenmesidir. Bu formülle otizmi olan çocuklarda beynin temel biyoelektriksel aktivitesi gösterilebildiği üzere, epilepsiyle bağlantılı ya da bağlantısız anormallikler de saptanabilir.
Otistik çocuklarda her nöbet tipi görülebilir. Nöbeti olan çocuklardan uzun vadeli uyku EEG’si yapılanlarda 3. ve 4. uyku basamağında birçoğunun “belirsiz epilepsi” geçirdiği saptanmıştır.
4-Öğrenme sorunları
Otistik çocuklar genel öğrenme sıkıntıları sergilerler ve tipik olarak bir alanda gelişip diğer bir alanda gerilik gösterebilirler. Otizmi olan çocuk kimi alanlarda, örneğin hafıza gücü ve müzikal yeti gerektiren alanlarda çok başarılı olabilirken, okuma, bisiklete binme üzere diğer alanlarda başarısız olabilir. Otistik bir çocukta ek özür olarak ayrıyeten işitme ve görme özrü olabileceği, bedensel engelli birinde otizmin de varolabileceği unutulmamalıdır. Bekleme sıkıntıları vardır. Güzel programlanıp yapılandırılmamış bir vakti geçirme konusunda zorluk yaşarlar. Öğrendiklerini genellemede zorlanırlar. Genellemek için daima yönergeye ihtiyaç duyarlar. Motor cevapları başlatmada gecikme olabilir. Başarılı oldukları alanlarda bazen berbat, berbat oldukları alanlarda ise bazen güzeldirler. Kimilerinde gelişmiş okuma yetisi vardır. Buna hiperleksi denir. Otistiklerin %10-20’sinin hiperleksik olduğu bilinir. Bu otistik çocuklar çok küçük yaşta, örneğin 2-3 yaşlarında kendi kendilerine okumayı öğrenirler lakin okuduklarından mana çıkaramazlar. Ham bellek gerektiren yahut uzak geçmişe ilişkin bellek yetileri gerektiren işlerde başarılıdırlar.
5-Hiperaktivite
Dikkat denetiminin tam gelişmemiş olduğu, bilhassa güç gelen ya da zevk vermeyen durumlarda, dikkat üzerindeki kontrolün yeterlice zayıfladığı durumların başında “hiperaktivite” gelir. Otizmli çocukların kimileri çok hareketli olabildikleri üzere, kimileri hiperpasif denilecek ölçüde hareketsiz ve sakin olabilmektedir. Birçok otizmli çocukta hiperaktivite ile birlikte dikkat dağınıklığı da görülebilir. Otizimde de esas sorunun dikkati sağlayan sistemlerde olduğu sanılmaktadır. Hiperaktivite bilhassa iki yaş civarındaki çocuklarda çok besbellidir. Kimi çocuklarda uzun mühlet devam eder ve en önemli meselelerden biri olur. Çok etkin devirleri vakitle hareketsiz aktiflik devirleri izler. Bazende yalnızca muhakkak ortam ve durumlarda çok hareketlilik görülür. Her hareketlilik hiperaktivite olarak görülmemelidir. Hiperaktive özellikleri taşıyan bireye örnek olabilecek davranışlar:Otizmli çocukların öfke nöbetleri ve saldırgan davranışları, ekseriyetle istedikleri bir şey yapılmadığında, başlarındaki tertip bozulduğunda, kendilerini baskı altında hissettiklerinde, bazen de nedenini yetişkinlerin bilemediği ya da anlamadığı vakitlerde ortaya çıkabilmektedir. Öfke nöbetleri ve saldırganlığın, otizmli çocukların etraflarında meyyit…p biteni anlayamamalrından ötürü yaşadıkları tansiyonun bir sonucu olduğuna da inanılmaktadır. Böylesi bir tansiyonun çocukların münasebetlerini bozması, etrafındakileri çaresiz bırakması hatta korkutması da kaçınılmazdır..Ayrıca bu davranışlar otizmli çocuğun öğrenme yaşantılarını da olumsuz etkileyecektir.
NE YAPMALI ?
1. Öfke nöbetine sebep olan etmenler varsa bulunmalı ve mümkün ise ortadan kaldırılmalıdır.
2. Çocuğun davranışları karşısındakileri asla korkutmamalıdır.
3. Çocuğun bunu diğerlerine ziyan vermek için yapmadığı, bunun kendini tabir etme biçimlerinden biri olduğu düşünülmelidir.
4. Çocuğa kendini tabir edecek yanlışsız kanallar öğretilmelidir.(Konuşamayan bir çocuğa, istek ve muhtaçlıklarının fotoğraflarının olduğu bir defter hazırlanması gibi)
5. Öfke nöbeti bitince, 2-3 saniye sessiz kaldıktan sonra çocuğun bu davranışı dikkate alınmalı ve övülmelidir.( Aferin, artık sakin oturuyorsun Yani çocuk öfke nöbeti yaşadığı için cezalandırılmamalı, öfke nöbeti bitince sakinleştiği için ödüllendirilmelidir.
ÖFKE NÖBETİ SIRASINDA ÇOCUK KENDİNE VE ETRAFINA ZİYAN VERİYOR İSE:
1. Mümkünse çocuk yalıtılmış bir ortama alınmalıdır.( Etrafta sivri, kesici bir şeylerin olmadığı)
2. Çocuk yetişkin tarafından kucağa alınmalıdır.Sırtı yetişkinin göğsüne gelecek, başı yetişkinin çenesine 10 cm. altında kalacak – şayet çocuk baş atarsa, yetişkinin çenesine ve başına ziyan vermesin- formda bacakları yetişkinin bacaklarının ortasında kalacak halde, sıkı sıkıya tutulmalı, sıkıca sarmak yoluyla denetim edilmelidir. Öfke nöbeti ve saldırganlık geçinceye dek, çocuğun gücü bitip sakinleşinceye kadar tutmaya devam edilmelidir.Bu ortada unutulmaması gereken , yetişkinin çocuğa sözel müdahalede bulunmayıp sakin tavrını sürdürmesidir.
OTİZMLİ ÇOCUKLARDA ÖFKE NÖBETLERİ VE SALDIRGANLIK/ NE YAPILMALI
