Başak Işık GÖKÇAM
Dünya, 1980’li yıllardan bu yana iklim değişikliğinin ve global ısınmanın olumsuz tesirlerini yavaşlatmak için çabalıyor. Global ısınmanın tesirlerini durdurmak mümkün olmasa da gezegenin ısınmasını 1.5 derecede sabitlemek için en büyük etken fosil yakıt kullanımını azaltmaktan geçiyor. Fosil yakıt kullanımını azaltmada ise vazife büyük çoğunlukta ülkelere ve bölümlere düşüyor. Hem dünya ülkelerinin hem de bölümlerin fosil yakıt kullanımını azaltmaya yönelik faaliyetleri, her geçen artmaya devam ediyor.
Bu noktada hisse sahibi kesimlerden biri de otomotiv. Bunun nedeni motorlu kara araçlarının, egzoz gazlarının tüm mobilite karbon salımının yüzde 75’ine ve dünyanın karbon salımının da yaklaşık yüzde 15’ine tekabül edişinden kaynaklanıyor. Yani dünyada neden olunan toplam karbon emisyonunun yüzde 15’inden sorumlu olan dal otomotiv… Bölüme düşen bu sorumlulukla birlikte fosil yakıt kullanımının azalması için elektrik araç ihtilalinin doğuşu ise aslında 1894 yılında yaşanıyor. O yıl doğan elektrikli arabanın, yine geliştirilmesi ile de bugünkü elektrikli araç pazarında hareketlilik yaşandığını söyleyebiliriz.
Elektrikli arabanın tarihçesine bakıldığında, birinci aracın 1.5 asır öncesine dayandığı görülüyor. 19’uncu yüzyılın sonlarında atlı toplu taşıma araçlarına alternatif olması için geliştirilen akülü tramvaylar projesinde rol alan elektrokimya mühendisi Pedro Salom ve makine mühendisi Henry G. Morris tarafından tasarlanan elektrikli arabanın ismi ise ‘Elektrobat’.
İlk elektrikli araç 725 kilogramdı
1894 yılının yazında çalışmalara başlayan Salom ve Morris, 2 aylık bir vakit diliminde, birinci elektrikli araçlarının protatipini halka sundu. Takvim 31 Ağustos 1894’ü gösterdiğinde ise birinci test sürüşü gerçekleştirildi. Yaklaşık 725 kilogram yükündeki kurşun asitli bataryaya sahip olan Electrobat, dünyanın birinci elektrikli arabası unvanını alarak, bugünkü MESKEN piyasasının temelinin atılmasını sağladı.
Küresel ısınmanın tesirlerinin giderek hissedilmesiyle bir arada fosil yakıtlardaki kullanımın azalmasına yönelik çalışmaların tekrar geliştirilmesi ise sürat kazandı. İklim krizi ile ilgili kamuoyunda farkındalığın artıyor oluşu da tüketicileri, günlük hayatında karbon ayak izini azaltmanın yollarını aramaya itti. Ve elektrikli araçlara olan ilginin artışıyla gerekliliğin örtüşmesi sonucu ise bugünkü elektrikli araç pazarında yaşanan ivmeye neden oldu.
Tesla markasının ortaya çıkışıyla tekrar tüm dünyada yükselişe geçen elektrikli ve hibrit araç satışı sayılarının her yıl git gide arttı. 2016 yılında dünya genelinde 490 bin elektrikli araç satılırken, Türkiye’de 44 elektrikli araç satıldı. Bu sayı, 2020 yılında dünyada 2.2 milyona, Türkiye’de ise bin 580’e yükseldi. 2022 yılında dünya 7.4 milyon, Türkiye ise 8 bin 910 elektrikli araç satışına şahit olurken, bugün ise Türkiye toplam 50 bin elektrikli araca ulaşmış durumda.
Satışlarda yüzde 154’lük artış
PwC’nin strateji danışmanlığı kümesi Strategy&, global ölçekte hazırladığı Elektrikli Araç Satışları İncelemesi’nin 2022 yılı ikinci çeyrek sonuçlarına bakıldığında; yılın birinci yarısında global bataryalı elektrikli araç (BEV) satışları, 2021’in birebir devrine nazaran yüzde 81 arttı. Türkiye’de ise 2022’nin birinci yarısında elektrikli araç satışları, bir evvelki yıla nazaran yüzde 154 artış gösterdi. Bu araçların ülkemizdeki toplam Pazar hissesi ise yüzde 8’e ulaştı.
Otomotiv Distribütörleri ve Mobilite Derneği’nin bilgilerine nazaran de Türkiye‘de 2021 yılında 2 bin 846 adet elektrikli arabanın satıldı. 2022 yılında 7 bin 733 adede ulaşan bu sayı 2023 yılının birinci 7 aylık devrinde ise hibrit araba pazar hissesi yüzde 10,3 elektrikli araba pazar hissesi ise yüzde 3,4 olarak kayıtlara geçti. Öte yandan BloombergNEF Elektrikli Araçlara Bakış 2021 Raporu’na nazaran ise 2030 yılına kadar yollarda 169 milyondan fazla KONUT olacak. Ayrıyeten 2040 yılına kadar 500 MESKEN şarj temasının kurulacağı varsayım ediliyor.
Elektrikli araçların yaygınlaşması, karbon salımının azaltılması konusunda otomotiv bölümünün attığı en değerli adımlardan birisi oldu. Zira günümüz teknolojisiyle geliştirilen elektrikli araçlar, klasik araçlar üzere fosil yakıt kullanmayan ve şanzıman yahut egzoz borusu bulundurmuyor. Ve elbette sıfır egzoz emisyonu ile klâsik araçlarla karşılaştırıldığında çok daha fazla etraf dostu olma özelliği taşıyor…
Acilen ‘şarj istasyonu’ güzelleşmesine gidilmeli
Türkiye’de geçen yılın başında 4 bin adet civarı olan elektrikli araçların sayısının, şu an prestijiyle 50 bin adedi geçtiğini belirten Güneş Gücü Sanayicileri ve Sanayisi Derneği (GENSED) Lideri Tolga Murat Özdemir, “İnanılmaz bir yükseliş var. Bunun yanında şarj noktası da 8 bin soketi geçti. Yani 50 bin araç için 8 bin adet soket var. Bu sayı kâfi üzere görünse de bu şarj noktalarının birçok ne yazık ki AC, yani yavaş dolum yapıyor. Bu da büyük bir sorunu beraberinde getiriyor” dedi.
“Hızlı dolum sağlayan DC şarj sayısı çok az”
Türkiye’de şarj istasyonları için dağıtılan operatör lisansının 132 firma tarafından alındığını hatırlatan Özdemir, “Şarj istasyonları AC (yavaş şarj) ve DC (hızlı şarj) olarak iki kümede tercih ediliyor. Operatör lisansı alan firmaların da 6 ay içinde istasyonlarının yüzde 95’ini AC olarak kurması isteniyor.
Burada bizim sorunumuz, uzun vadeli şarj yapan istasyonların kâfi olmayışı. AC şarjların aracı doldurması için 8 saate muhtaçlığı varken, DC şarj için gereksinim duyulan müddet 1 saat. 50 bin adetlik elektrikli araca da 8 bin adetlik soket kâfi gelmiyor zira süratli şarj dolduranların sayısı 8 bin içinde ortalama 400’e tekabül ediyor. Elektrikli araç kullanıcıları için şarj istasyonlarının gücü bir mahzur ve bu mani, kaygıyı de beraberinde getiriyor” diye konuştu.
2024’te 200 bine çıkması bekleniyor
EPDK (T.C. Güç Piyasası Düzenleme Kurumu)’nun yüzde 95 AC, yüzde 5 DC şarj istasyonu kuralının, yatırımları yaygınlaştırmak ve teşvik gayesiyle dönüşümü hızlandırmak maksadıyla konulduğuna dikkat çeken Özdemir, “Türkiye’de elektrikli araca apansız talep arttı ve iddialara nazaran bu oran süratle artmaya devam edecek. Bu noktada eldeki şarj istasyonları yetersiz kalacak ve hatta durum daha da ciddileşecek. Zira elektrikli araca yönelmeyi düşünenlerin en büyük tedirginliği şarj istasyonlarının gücü ve dağılımı oluyor.
Bu nedenle de Türkiye’de daha güçlü, daha süratli olan DC şarj istasyonlarına ve beraberinde istasyonların ülke genelinde homojen bir dağılımına muhtaçlık olduğunu söyleyebiliriz. Zira önümüzdeki yılın sonunda elektrikli araç sayısının 200 bin adede kadar çıkması bekleniyor” bilgisini verdi. Süratli şarjda 100 kilowatt gücündeki bir soketin maliyetinin yaklaşık 20 bin dolar olduğunu belirten Özdemir, “Montaj ve altyapıyla bu ölçü 25-30 bin doları bulabilir. 22 kilovatlık AC şarj aletinin yatırım bedeli ise montajı ve altyapısıyla birlikte 1000 dolar.
Fiyatlar ortasında bu kadar önemli bir fark olunca da operatör ağ lisansına sahip yatırımcı, doğal olarak AC şarja yöneliyor. Burada EPDK’nın bir düzenleme getirmesi gerektiğini düşünüyorum. Örneğin yapılacak yatırımın yüzde 50’sinde DC şarjın olması, 60 kilowattan az olmaması üzere koşullar, yatırımcıyı süratli şarja yönlendirecektir. Tabi bu noktada şarj istasyonunun konulduğu yerin altyapısının da buna müsait olması gerektiğini ayrıyeten atlamamak lazım” teklifinde bulundu.
Yeşil güç kullanımının belgelenmesi gerekiyor
Şu anki mevzuata nazaran şarj istasyonlarının bağlandığı yere bir abonelik verildiğini ve elektriğin, oradaki abonelikten çekilerek, ödemesinin yapıldığını belirten Tolga Murat Özdemir “Bence şarj istasyonlarının tükettiği güç kadar EPİAŞ’a ilişkin olan YEK-G yeşil sertifikasına da sahip olması gerekiyor ki biz de hakikaten şarj istasyonunun yeşil güç kullandığına emin olalım.
Bunun kesinlikle teyit edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Zira sahiden bir yeşil dönüşümden bahsediyorsak, şarj istasyonlarının tükettiği gücün yeşil güçten üretildiğinin belgelenmesi kural. Onun için de en hoş düzeneğin ben YEK-G olduğuna inanıyorum” dedi.
Türkiye’de en az bin 500 DC şarja muhtaçlık var
50 bin adede kâfi bir süratli şarj ağının olması için en azından bin 500 – 2 bin adet DC soketinin olması gerektiğinin altını çizen Tolga Murat Özdemir, “İhtiyacın karşılanması için en azından bu sayılara ulaşılması lazım. Şarj istasyonlarındaki gidişat esasen yeterlilik açısından hem dünyada hem de Avrupa özelinde bu şekilde…” tabirlerinde bulundu.
Elektrikli araç ithalatına yeni düzenleme geldi
Yurtiçinde batarya parkının izlenebilmesi ve tüketici güvenliğinin sağlanması için elektrikli ve kimi hibrit araçların ithalinin müsaade evrakıyla yapılmasına karar verildi. Resmi gazetede dün yayımlanan bildiriye nazaran elektrikli ve birtakım hibrit araçların AB ve özgür ticaret mutabakatı STA imzalanan ülkeler menşeli olmayanlarının ithali 29 Aralık’tan itibaren Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca yahut yetki verdiği kurum yahut kuruluşça düzenlenen müsaade evrakıyla yapılacak.
Söz konusu düzenleme ile, “tüketici güvenliği, satış sonrası hizmet kalitesinin artırılması, batarya parkının izlenmesi, ülkemizde gereksinim duyulacak şarj istasyonu ve güç istikametiyle takip edilmesi ile batarya geri dönüşüm süreçlerinin daha faal yönetilmesi amacıyla” kriterler getiriliyor ve elektrikli araçlarla oluşan ekosistemin düzenlenmesi amaçlanıyor.
