Sevilen bir kişinin kaybı ve yas süreci birden fazla kişinin hakkında konuşmakta zorlandığı bir mevzudur. Çocuklar da yetişkinler üzere sevdikleri bir kişiyi kaybettiklerinde bir yas süreci içerisine girerler. Çocukların kayba yükledikleri mana, kaybı yaşadıkları yaş periyoduna nazaran değişiklik gösterir. Çocuk kaybı ne kadar küçük bir yaşta yaşadıysa, mevti anlamlandırması da o kadar güç alacaktır.
Çocukların kayba reaksiyonları nelerdir?
Yakınlarını kaybeden çocuklar bu olaya farklı reaksiyonlar verebilirler. Birtakım çocuklar haberi duyduğunda ağlayabilir, kimileri saldırgan davranışlarda bulunabilir, kimi çocuklar ise bu habere hiç reaksiyon vermeyebilir. Çocuğun verdiği reaksiyona anlayışla yaklaşılmalı ve kederini öteki türlü söz etmesi için çocuğa baskı yapılmamalıdır.
-Kayıp haberini alan çocuğun oyununa devam etmesi, haberi duymamış ya da önemsemiyor üzere davranması sık rastlanılan bir durumdur. Birçok çocuk vefat haberini birinci duyduğunda tam olarak ne olduğunu anlayamadığı için reaksiyonsuz kalabilir.
-Bebeksi davranışlarda bulunabilirler. Örneğin; alt ıslatmaya, parmak emmeye, bebek üzere konuşmaya başlayabilirler.
-Ölüm haberini alan çocuk, kendisinin ya da anne babasının ölmesinden, hastalık ve kazalardan korkmaya başlayabilir.
-Çocukların kayba gösterdikleri reaksiyonlardan biri de uyku sorunlarıdır. Yatağına gitmek istememe, uykuya dalmakta zahmetler, uykudan sık sık uyanma, uykuda ağlama üzere reaksiyonlar verebilirler. Bilhassa çocuğa vefatı uzun bir uyku benzetmesi ile anlatmak da, onun uykudan korkmasına sebep olabilir.
-Çocuklar bir yakınlarını kaybettiklerinde öfkeli reaksiyonlar verebilirler. Birçok vakit öfkelerini yakınlarındaki bireylere yönelik olarak ortaya koyarlar.
-Çocuklar bu kıymette daha içe dönük olabilirler ve yalnız kalmayı tercih edebilirler.
-Bazı çocuklar kaybın kendileri yüzünden olduğunu düşünüp suçluluk duyabilirler.
-Ölümle ilgili oyunlar oynayabilirler.
-Sebepsiz yere ağlayabilirler.
Çocuğa mevtle ilgili nasıl bir açıklama yapılmalı?
Çocuğa mevti anlatmak için kaybın üzerinden çok fazla vakit geçmesi beklenmemelidir. Kayıp haberi, çocuğun alışkın olduğu ve kendini inançta hissettiği bir yerde, güvendiği bir kişi tarafından verilmelidir. Çocuğa vefat haberini vermeden evvel “Sana üzücü bir haber vermem gerekiyor” vb. bir cümle ile onu hazırlamak uygun olacaktır.
Yetişkinler çocuğa vefatı açıklarken gerçek ve somut bilgi vermeli ve çocuğun yaş seviyesine uygun bir lisan kullanmalıdır. “Ölüm” sözü kullanılmalı, bunun yerine “Uzun bir uykuda”, “Uzaklarda” vb. açıklamalar yapılmamalıdır. Zira bu çocukta ölen kişinin geri geleceği kanısını oluşturabilir. Vefatın ömrün sonu demek olduğu ve ölen kişinin geri dönmeyeceği çocuğa açıklanmalıdır. Çocuğa vefat sebebi hakkında yanlış bilgi verilmemelidir. Çocuğa kayıp haberini veren yetişkin, açıklamayı yaptıktan sonra bir müddet çocuğun yanında kalmalı, çocuğun anlatılanlardan ne anladığını denetim etmek için onu dinlemeli, duygu ve niyetlerini anlatmasına ve soru sormasına fırsat tanımalıdır.
Çocuklara yapılan açıklamaya eklenmesi gereken kıymetli bir bahis da vefatın çocuğun cürmü olmadığı hususudur. Çocuğa kaybın onun yaptığı ya da yapmadığı bir davranışla, bir kelamı ya da bir kanısı ile ilgili olmadığı açıklanmalıdır.
Vefatla ilgili dini açıklamalar yapmak, şayet çocuğun bu mevzularda daha evvelden hiçbir bilgisi yoksa uygun değildir. Bu tip açıklamalar çocuğun başını daha da karıştırabilir. Çocuğa dini bir açıklama yapmadan evvel, çocuğun kullanılan dini tabirlerin manasını bildiğinden emin olmak gerekmektedir.
Çocuğa mevtle ilgili uygun açıklama yapılmış olsa da çocuk, ölen kişiyi görmek isteyebilir. Çocuğun mevti anlamak için vakte muhtaçlığı olduğu unutulmamalıdır.
Çocuklar cenaze merasimine katılmalı mı?
Cenaze merasimleri çocuğun kayıp hakkında konuşmasına ve durumu somutlaştırmasına katkı sağlar. Birden fazla çocuk cenaze merasimi ile ilgili oyunlar oynayarak, fotoğraflar çizerek, merasimi öteki bireylere anlatarak vefatı kendisi için anlamlandırmaya çalışır. Lakin çocuk cenaze merasimine katılmak istemiyorsa ya da bundan korkuyorsa merasime götürülmemelidir.
Yas sürecindeki çocuğa yardımcı olmak için dikkat edilmesi gerekenler
-Öncelikle çocuğa kaybı haber vermeyi geciktirmemek ve çocukla mevtle ilgili dürüst bir halde konuşmak çok değerlidir. Çocuğun sorularını sakince cevaplamak ve yanlış anlaşılmaları düzeltmek gerekmektedir. Bu durumun çocuğun cürmü olmadığı vurgulanmalıdır.
-Çocuğun konuttaki ve okuldaki günlük rutini mümkün olduğunca devam ettirilmelidir. Kayıp yaşayan çocuk dünyayı inançlı olmayan bir yer olarak algılayabilir. Günlük hayatındaki pek çok şeyin değişmediğini görmek, çocuğun kendisini daha inançta hissetmesine yardımcı olacaktır. Öğretmenlerini de kayıpla ilgili bilgilendirmek gerekmektedir.
-Çocuğun mevt, cenaze ile ilgili konuşmasına, oyunlar oynamasına ve fotoğraflar çizmesine müsaade verilmelidir.
-Çocukların hislerini göstermelerine müsaade verilmelidir. Ebeveynler çocukların hislerini fark etmelerine yardımcı olmalıdır. Çocuğu korumak için ebeveynlerin kendi hislerini gizlemeye çalışmasına gerek yoktur. Ebeveynler kayıpla ilgili kendi hislerinden bahsetmeli ve çocuğu da hislerini anlatmaya teşvik etmelidir.
-Çocuğun bu devirde öfkeli olması olağandır. Çocuğun öfkesini kabul etmek, fakat diğerlerine ziyan vermeden, uygun halde söz etmesine yardımcı olmak gerekmektedir.
-Çocuklar ölen kişinin fotoğraflarını görmek, onunla yaşamış oldukları olaylardan bahsetmek gereksinimi anlayışla karşılanmalıdır.
-Kayıp yaşayan çocuklarda kimi kaygılar oluşabilir. Çocukla kaygılarıyla ilgili kabul edici bir tavırla konuşulmalıdır. Ebeveynler çocuğa gelecekte de onun yanında olacağı iletisini vermelidir.
-Alt ıslatma, parmak emme, yalnız uyuyamama üzere bebeksi yansılar ekseriyetle dönemsel olarak ortaya çıkarlar ve vakitle azalarak yok olurlar. Bu sebeple çocuktaki bu tip davranışlar eleştirilmemelidir.
-Bu periyotta anne babalarından farklı kalmak çocukları endişelendirebilir. Bu sebeple kısa müddetliğine de olsa kendi konutları dışında bir yerde bırakılmamaları gerekmektedir.
Kayıp yaşamış olan çocuğun gösterdiği reaksiyonların şiddeti ve mühleti de hayli değerlidir. Kayıp yaşandıktan 2-3 ay sonra kaygılar, kâbuslar, uyku sıkıntıları, çok hareketlilik, alt ıslatma vb. devam ediyorsa ruhsal takviye almaya yönlendirilmelidir.
