Türkiye Madenciler Derneği (TMD) Etraf Koordinatörü Dr. Caner Zanbak, global iklim değişikliğiyle çaba kapsamında gelişmiş ülkeler tarafından uygulanan “yeşil ekonomik/teknolojik büyüme” siyasetleri sebebiyle milletlerarası sürtüşmelerin süratle arttığını belirterek, “Çin’in, az toprak metalleri içeren mıknatısların imalatına yönelik teknoloji ihracatını ‘ulusal güvenliğin ve kamu çıkarının korunmasını’ münasebet göstererek yasaklaması, ekonomik savaşların en şimdiki örneğidir.” dedi.
Zanbak, AA muhabirine, şu an dünya gündemini oluşturan Orta Doğu’daki sıkıntıların, Ukrayna- Rusya ile Filistin- İsrail ortasındaki çatışmaların ve memleketler arası terör gelişmelerinin yanı sıra “askeri güç kullanılmayan ekonomik savaşlara” da dikkat edilmesi gerektiğini söyledi.
Japonya’nın Çin balıkçı teknelerini esir alması gerekçesiyle 2010’ların başında Çin’in ender toprak elementleri (NTE) ihracatını yasaklamasıyla tetiklenen global hammadde ticareti çekişmelerinin gelişmiş ülkeler ortasında devam ettiğine dikkati çeken Zanbak, 10 Ekim 2022’de ABD idaresinin çip sanayisine milyarlarca dolar sübvansiyon verirken, Çin’in yarı iletken sanayisini sekteye uğratmaya yönelik bir dizi kapsamlı kural yayınladığını aktardı.
Zanbak, bilgi süreç gücü yüksek yapay zeka çiplerinin Çin’e akışını yavaşlatacak ABD uygulamalarının yanı sıra, bu cins çiplerin üretiminde dünya başkanlarından Hollanda’nın da üretim ekipmanlarının Çin’deki çip üreticilerine ihracatına yönelik değerli denetimler getirdiğini hatırlattı.
Son bir yılda, ABD ile ticari sürtüşmeye bir tahlil bulunamayınca, dünyanın bir numaralı NTE cevher üreticisi ve işleyicisi Çin’in NTE cevherlerini çıkarmak ve ayırmak için halihazırda uygulanan teknoloji yasağına ilaveten ek kısıtlamalar getirdiğini söz eden Zanbak, şöyle devam etti:
“Özellikle son beş yıldır, gelişmiş ülkeler tarafından global iklim değişikliğiyle gayret kapsamında uygulanan ‘yeşil ekonomik/teknolojik büyüme’ siyasetleri sebebiyle milletlerarası sürtüşmeler süratle artıyor. Çin’in ender toprak metalleri içeren mıknatısların imalatına yönelik teknoloji ihracatını ‘ulusal güvenliğin ve kamu çıkarının korunmasını’ münasebet olarak göstererek yasaklaması, ekonomik savaşların en aktüel örneğidir.”
Zanbak, makul NTE elementlerinin saflaştırılmış metalik formlarının yeni kuşak güç üretim ve motor gücü sağlamada kullanılan daimi mıknatısların imalatında en değerli hammadde pozisyonunda olduğunu vurgulayarak, “NTE’ler konusunda hammadde konsantrelerinin yanı sıra, bu hammaddeleri sürece teknoloji transferinin yasaklanması, yeşil güç üretimi ve yeni jenerasyon elektrikli araçların üretimi konusunda küresel pazarlarda büyük rakipler olacağı bilinen AB ve ABD’yi adeta bir panik içine sokmuş durumda.” değerlendirmesinde bulundu.
Çin’in uyguladığı bu tıp ihracat yasaklamalarının yalnızca NTE’lerle hudutlu olmadığına işaret eden Zanbak, “Ağustosta bilgisayar çiplerinin hammaddeleri olan galyum ve germanyum, 1 Aralık’tan bu yana da çeşitli grafit tiplerini ve samaryum-kobalt mıknatıslar, neodimyum-demir-bor mıknatıslarla seryum mıknatıs ihracatı ve NTE kalsiyum oksiborat üretimine yönelik teknolojiler de Çin Ticaret Bakanlığı’nın ‘İhracatı Yasaklanmış ve Kısıtlanmış Teknolojiler Kataloğu’na eklenmiş durumda. Kelam konusu kataloğun belirtilen hedefleri ortasında Çin’in ulusal güvenliği ve kamu çıkarının korunması yer alıyor.” diye konuştu.
NTE cevherlerinin katma pahası yüksek hammaddelere dönüştürülmesi şart
Zanbak, Eskişehir’in Beylikova ilçesinde kurulan tesisin, NTE cevherlerini “oksit” kimyasalları çeşidine dönüştüreceğini belirterek, NTE oksitlerinden metalik elementlerin elde edilebilmesi için Çin’in şu anda ihracat yasağı getirdiği daha ileri teknolojilerin kullanılması ya da bu teknolojilerin Türkiye’de de geliştirilmesi gerektiğini söyledi.
Çin’in bu bahisteki ihracat kısıtlamalarının hammadde tedariki açısından Türkiye’nin imalat kesimine kıymetli bir tesirinin olmayacağını aktaran Zanbak, şunları kaydetti:
“Beylikova’daki tesis geliştirildiğinde, bu pahalı ‘ara mamul’ gelişmiş ülkelerin peşinde koşacakları bir kritik/stratejik hammadde niteliği kazanacaktır. Bu nedenle, Beylikova’da üretilecek NTE oksitlerinin yalnızca bir orta mamul olarak ihracatı yerine, Çin dahil gelişmiş ülkelerin Türkiye’de daha yüksek katma kıymetli ‘metalik NTE’ üretimine yönelik stratejik iş birlikleri geliştirmesinde fayda var.”
Zanbak, emsal bir durumun iki yıl evvel yeşil güç üretim ve tüketimi açısından kıymetli bir hammadde olan nikel konusunda Endonezya’da yaşandığına değinerek, “Dünyadaki nikel cevherleri açısından en büyük kaynağa sahip Endonezya’nın işlenmemiş nikel cevherlerinin ihracatını yasaklaması sonrasında, Çin dahil başka gelişmiş ülkeler Endonezya’da metalik nikel üretim tesisi kurmak için milyarlarca dolarlık yatırım yaptı. Emsal bir siyaset metalik NTE’lerin üretimi için de uygulanabilir.” dedi.
Gün geçtikçe gelişmiş ülkelerin kritik hammadde temini konusundaki muhtaçlıklarının katlanarak artacağına dikkati çeken Zanbak, her ne kadar geri kazanıma tartı verilse de katlanarak artacak gereksinimlerin, doğal kaynak olan ülkelerdeki madencilik kesimi tarafından sağlanmak zorunda olduğuna işaret etti.
Zanbak, maden cevheri çeşitliliği açısından epeyce güçlü olan Türkiye’nin potansiyeline değinerek, “Ülkenin kritik hammaddeleri mümkün olduğunca ham cevher ihracatı yerine ‘katma pahası yüksek’ hammaddeler olarak ihraç etme siyaseti takip etmesinde fayda var.” diye konuştu.
