Yüzyılın davasında 11 ve 12 Ocak’ta, Güney Afrika ve İsrail’i temsil eden avukatlar, dünyanın izleyeceği bir duruşma salonuna girecek.
İsrail, Gazze’deki Filistin halkına soykırım uyguluyor mu? Güney Afrika, 29 Aralık 2023’te, Hollanda’nın Lahey kentinde bulunan Memleketler arası Adalet Divanı’nda dava açtığını duyurdu.
İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu ise, ülkesinin Gazze’de eşsiz bir “ahlakla” hareket ettiğini söyledi ve bir İsrail hükümet sozcüsü, Güney Afrika’nın açtığı davayı “kan iftirası” diye tanımladı.
Bu söz, Musevilerin dini ayinlerinde kanlarını kullanmak için Hristiyanları öldürdüğüne dair tarihteki yanlış savları tanımlarken lisana getiriliyor.
Güney Afrika’nın müracaatında ne var?
Güney Afrika’nın 84 sayfalık müracaatında İsrail’in yaptıklarının “soykırım özellikleri taşıdığı, zira niyetin Gazze’deki Filistinlilerin kıymetli bir kısmını yok etmek olduğu” söyleniyor.
Başvuruda, bu soykırım fiillerinin ortasında Filistinlilerin öldürülmesi, ağır ruhsal ve fizikî hasara neden olmak ve “bir küme olarak fizikî açıdan yok olmalarını” sağlamak için taammüden gereken şartlara maruz bırakmak olduğu kaydediliyor.
Güney Avustralya Üniversitesi’nden hukuk hocası Juliette McIntyre, Güney Afrika’nın müracaatının “çok kapsamlı” olduğunu ve “çok dikkatli bir biçimde kaleme alındığını” söylüyor.
BBC’ye konuşan McIntyre “İsrail’in tüm potansiyel argümanlarına karşılık vermeyi amaçlıyor ve mahkemenin yetkisi olmadığına dair muhtemel argümanlara da değiniyor” dedi.
“Güney Afrika, başvuruyu yapmadan evvel İsrail ile mevzuyu birçok farklı platformda ele aldığını söylüyor.”
İsrail’in reaksiyonu ne oldu?
İsrailli Hükümet Sözcüsü Eylon Levy, İsrail’in mahkemede tezlerle gayret edeceğini söyledi. Levy ayrıyeten, başlattığı savaşın tüm ahlaki sorumluluğunun Hamas’ta olduğunu belirtti.
Soykırım nedir?
1948 tarihli Birleşmiş Milletler Soykırım Mukavelesine nazaran soykırım, bir ulusal, etnik, ırksal ya da dini kümenin kısmen ya da büsbütün yok edilmesi maksadıyla girişilen fiiller. Bu fiiller ortasında şunlar bulunuyor
Soykırım, kanıtlaması en güç milletlerarası hatalardan biri.
Kim soykırımla suçlanabilir?
Bir devlet ya da birey soykırımla suçlanabiliyor.
Dublin’deki Trinity College’tan hukukçu Michael Becker, bir devletin Soykırım Kontratını ihlal ettiğinin tespit edilmesiyle, bir bireyin soykırımdan hatalı bulunması ortasında bir ayrım oldunu söylüyor.
Becker “Bu ayrım karmaşık ve baş karışıklığına yol açabiliyor” diyor.
Uluslararası Adalet Divanı’nın rolü ne?
Uluslararası Adalet Divanı (ICJ), BM’nin devletler ortasındaki ihtilaflarda karar veren en üst seviye mahkemesi.
BM Genel Kuurulu ve Güvenlik Kurulu’nun dokuz yıllık misyon müddetleri için seçtiği 15 yargıçtan oluşan ICJ’ye devletler müracaat yapabiliyor.
Mahkemenin yetkilerinden biri 1948 Soykırım Sözleşmesi’nden doğan ihtilaflarda karar vermek.
1939-1945 yılları ortasındaki İkinci Dünya Savaşı sırasında Avrupa’da altı milyon Yahudi Naziler tarafından öldürüldü. Daha sonra dünya önderleri bu türlü bir olayın tekrarını önlemek emeliyle bu mukaveleyi kabul etti.
İsrail, Güney Afrika, Myanmar, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri muahedeyi onaylayan 153 ülke ortasında.
Peki, Milletlerarası Ceza Mahkemesi ne?
2002’de kurulan Milletlerarası Ceza Mahkemesi (ICC) de Lahey’de. Ülkelerin içindeki mahkemeler harekete geçmediğinde, devreye giren bir son deva mahkemesi. ABD, Rusya ve İsrail bu mahkemeye üye değil.
ICC ceza davalarını yargılıyor ve savaş cürümleri, insanlığa karşı hata ve soykırımdan bir kişi hakkında karar verebiliyor. Her birinin maddedeki tarifleri farklı. Davaları ICC savcısının açması gerekiyor.
Kimler soykırımdan karar giydi?
Soykırım cürmünden karar giyen birinci kişi, 1994’te 800 bin Tutsi’nin öldürüldüğü katliamdaki rolü nedeniyle, 1998’de BM takviyeli Memleketler arası Ruanda Ceza Mahkemesi’nde (ICTR) yargılanan Ruandalı Hutu Jean-Paul Akayesu oldu.
2017’de Milletlerarası Eski Yugoslavya Ceza Mahkemesi (ICTY) eski Bosnalı Sırp kumandan Ratko Mladiç’i, buyruğundaki askerlerin 1995’te 8 bin Müslüman erkek ve erkek çocuğunu öldürdüğü Srebrenitza katliamı nedeniyle soykırımdan hatalı buldu.
Ancak Milletlerarası Adalet Divanı, Bosna’nın yaptığı müracaatta Sırbistan ya da Eski Yugoslavya’nın Srebrenitza’da direkt soykırım yaptığı argümanını reddetti.
Mahkeme bunun yerine Sırbistan’ı soykırımı önlememekten ve üst seviye bir generali teslim etmemekten hatalı buldu.
Daha evvel ICJ’de raportör olarak çalışan Becker, mahkemenin bir devletin “soykırım niyetini” tespit etmek ismine çıtayı çok yükseğe koyduğunu söylüyor.
İsrail – Gazze savaşı nedir?
Çatışma, 7 Ekim 2023’te Hamas militanlarının Gazze’den çıkıp, 1200 İsrailli’yi öldürmesi ve 200’den fazla kişiyi de rehin almasıyla başladı.
O günden bu yana İsrail hava akınları düzenledi, kara saldırısı başlattı ve Filistinlilere Gazze Şeridi’nin güneyine geçmeleri talimatı verdi. Yakıt ve besin teslimatlarını da kısıtladı.
Hamas idaresinin Sıhhat Bakanlığı şu ana dek birden fazla bayan ve çocuk 22 binden fazla kişinin öldürüldüğünü söylüyor.
İsrail, İngiltere, ABD ve öbür Batılı güçler Hamas’ı bir “terör örgütü” diye tanımlıyor.
11 ve 12 Ocak’ta ne olacak?
Güney Afrika tıpkı vakitte ICJ’ye orta tedbirler alınması başvurusu yaptı. Mahkemenin İsrail’e Gazze’deki tüm askeri faaliyetlerini sona erdirmesi talimatı vermesini istiyorlar. Bu acil bir süreç ve birinci olarak bu müracaat ele alınacak.
McIntyre “Bu süreç bu basamakta soykırım bulgusu yapılmasına gitmeyecek. İspat standartları çok düşük. Burada sorulacak soru geri döndürülemez bir hasar verilmesi talihi var mı?” diyor.
McIntyre, Güney Afrika’nın vaktin kaybedecek vaktin olmadığı “makul bir soykırım yaşanması riski” bulunduğunu savunacağını söylüyor.
Ukrayna da 24 Şubat’ta Rusya’nın işgaline uğramasından sonra emsal bir müracaat yapmış, ICJ de birkaç hafta sonra Rusya’ya askeri harekatını durdurma talimatı vermişti. Rusya ise bu talimatı görmezden geldi.
McIntyre, ICJ’nin bu mevzudaki orta kararını Ocak sonunda vermesini bekliyor ve “Böyle bir karar İsrail üzerinde baskı yaratır” diyor. Fakat kararın en son olmayacağını ve ICJ’nin uygulanmasını sağlama gücü olmadığını da ekliyor.
McIntyre ayrıyeten “Mahkeme sonra davanın temeline ve desteklerine baktığında, soykırım olmadığına karar verebilir.” diyor.
Becker de, ICJ’nin Rusya’ya karşı verdiği orta kararın, Rusya’ya askeri faaliyetlerini durdurma talimatı verecek kadar ileri gittiği için “çarpıcı” olduğnu söylüyor.
Becker “Mahkemenin İsrail’e durma talimatı vereceği konusunda biraz daha şüpheliyim” derken, ICJ’nin İsrail’den askeri faaliyetlerini “kısıtlamasını” isteyebileceğini vurguluyor.
“Bu da İsrail’in zati bağlı olduğu milletlerarası kararlara uyması gerektiği manasına gelir” diye de ekliyor.
ICJ’nin önündeki öteki soykırım davalarında ne oldu?
McIntyre en geçerli kıyaslamanın, Gambiya’nın Myanmar’a karşı açtığı soykırım davasıyla yapılabileceğini söylüyor.
Gazze’deki Filistinliler ve Myanmar’daki Arakan Müslümanları, ulus devlet olmadıkları için ICJ’ye erişemiyor ve davaları onlar ismine diğer ülkeler açıyor.
Gambiya, 2017’de bir milyon Arakan Müslümanı Bangladeş’e kaçmaya zorlandıktan sonra, Müslüman ülkeler ismine Myanmar’ı soykırımda bulunmakla suçladı.
2023 sonlarında da İngiltere, Danimarka, Fransa, Almanya ve Hollanda, Kanada’yla birlikte davaya müdahil olma müracaat yaptı.
McIntyre “Bu, dünyaya ve mahkemeye yapılan başvuruyu destekledikleri sinyali veriyor” diyor.
Batılı ülkeler, ICJ’deki Ukrayna davasında da emsal bir atak yapmıştı.
Ancak McIntyre, Batı’nın bu kere müdahil olmayacağını düşünüyor ve “Batılı ülkelerin Güney Afrika’ya takviye için müdahale edeceğini görmeyeceğiz. Buradaki soru, Arap ülkelerinden bir müdahele görüp görmeyeceğimiz” diyor.
Nihai karar ne vakit çıkabilir?
Gambiya başvurusunu Kasım 2019’da yaptı, lakin şimdi davanın temeline dair bir duruşma yapılmadı. Kesin bir karar alınması yıllar sürebiliyor.
McIntyre, ICJ İsrail’in Gazze’de soykırım yaptığı kararına varırsa, bunun daha sonra ICC’deki rastgele bir ferdî ceza soruşturmasında ispat olarak kullanılabileceğini söylüyor.
İki hukuk uzmanı da, İsrail’e karşı bu türlü bir kararın alınması halinde, bunun başka ülkelere, bilhassa de İsrail’e takviye verenlere, Tel Aviv ile bağlarını gözden geçirme baskısı yaratacağını söylüyor.
Ancak ABD idaresi, daha şimdiden Güney Afrika’nın davasına güçlü bir formda karşı çıktığını gösterdi. Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı davanın “dayanaksız” ve “aslında büsbütün temelsiz” olduğunu söyledi.
